Proqramlaşdırmanın müxtəlif sahələri vardır. Bunlardan biri də kompüter oyunlarının ərsəyə gətirilməsi üçün nəzərdə tutulan oyun proqramlaşdırmasıdır. Əksəriyyətin hər gün oynadığı müxtəlif kompüter oyunları oyun proqramçıları tərəfindən işlənib hazırlanır.
gamingshift.com saytının araşdırmalarına (2021) görə dünyada 1 milyondan çox kompüter oyunları vardır. Oyun həvəskarlarının sayı isə çoxdan 2 milyardı ötmüşdür. Bu az bir rəqəm deyil. Təsəvvür edin ki, dünya əhalisinin hardasa üçdə biri kompüter, mobil telefon və ya oyun konsolunda oyun oynayır! 2020-ci ilə olan statistikaya görə isə oyun sənayesinin bazar həcmi 167.9 milyard ABŞ dolları olmuşdur.
İlk kompüter oyunu
İlk kompüter oyununun hansı olması ilə bağlı müxtəlif fikirlər səslənsə də, mütəxəssislərin əksəriyyətinin qəbul etdiyi Spacewar! oyunudur. Proqramçısı Steve Russel olan bu oyun 1962-ci ilin Fevralında PDP-1 kompüterində ərsəyə gətirilmişdir. İki nəfər oyunçu üçün nəzərdə tutulan Spacewar! oyununun məntiqi çox sadədir.
Ekranın mərkəzində ulduz və ətrafında iki kosmik gəmi var. Ulduz öz qravitasiya qüvvəsi ilə kosmik gəmiləri özünə tərəf çəkir. Gəmilərin məqsədi ulduz və digər gəmi ilə toqquşmadan, və eləcə də rəqib gəminin raket zərbəsindən qorunmaqdır. Başlanğıcda hər kosmik gəminin ixtiyarında manevr etmək üçün müəyyən miqdarda yanacaq və digər gəmiyə zərbə endirmək üçün torpedo var. Əgər oyunçu gəmiylə bağlı heç bir manevr etməsə, gəmi kosmosda ətalət üzrə hərəkət edəcək. Spacewar! oyununun online simulyasiyasını buradan oynaya bilərsiniz.
Oyun Proqramçıları
Sadə dildə desək oyun proqramçıları oyun sənayesi sahəsində fəaliyyət göstərən proqramçılardır. Video oyunları tarixinin ilk çağlarında oyun proqramçıları dizayn da daxil olmaqla oyunların ərsəyə gətirilməsinin bir çox aspektləri ilə bilavasitə məşğul idilər. Lakin sonrakı dövrlərdə İKT-nin inkişafı nəticəsində oyun sənayesində də ixtisaslaşma baş verdi və onların işi əsas etibarilə kodlaşdırma oldu. Bununla belə oyun proqramçıları peşəkar fəaliyyətləri boyunca prodüser, dizayner və animatorlarla sıx təmasda olurlar. Məhz buna görə də onların kodlaşdırmadan başqa qrafik, səs və süni intellekt ilə bağlı da kifayət qədər bilik və bacarıqları olmalıdır.
Oyun sənayesində çalışan proqramçılar aşağıdakı kateqoriyalara bölünürlər:
Oyun motoru proqramçısı
Süni İntellekt proqramçısı
Səs proqramçısı
Gameplay proqramçısı
Skriptçi
İstifadəçi İnterfeysi proqramçısı
Input proqramçısı
Şəbəkə proqramçısı
Oyun alətləri proqramçısı
Portlama proqramçısı
Texnologiya proqramçısı
Generalist
Lider proqramçı
Proqramlaşdırma dilləri və alətlər
Oyun sənayesində istifadə olunan proqramlaşdırma dilləri və alətlər aşağıdakılarıdır:
C
C++
C#
Ruby
Lua
Python
Java
Objective-C
Swift
Visual Basic
ActionScript
JavaScript
Nuke
Unreal Engine
OpenGL
Maya
3D Studio Max
Adobe Photoshop, Illustrator, After Effects
Unity
Blender
GIMP
Son olaraq qeyd etmək lazımdır ki, oyun proqramlaşdırması daim inkişaf edən sahədir. Və burada rəqabət də olduqca güclüdür. Tələb olunan oyun proqramçısı olmaq üçün texnoloji yenilikləri izləməli, bilik və bacarıqlarınızı sistemli olaraq yeniləməlisiniz.
Kompüter Elmləri və İnformasiya Texnologiyaları ixtisasları günbəgün daha da populyarlaşır. Bu ixtisaslara yiyələnmək üçün isə güclü nəzəri biliklərə və sağlam praktiki vərdişlərə sahib olmaq lazımdır. Bəs dünyada öz tələbələrinə bilik və təcrübəni ən uğurlu şəkildə verən ali təhsil müəssisələri hansılardır? Bu günkü məqaləmizdə bu haqda danışacağıq.
Massachusetts Institute of Technology (MIT)
Masaçusets Texnologiya İnstitutu (MIT) bu gün dünyada elm və texnologiyanın tədrisində lider mövqedə durur. Bu iddianı təsdiq edən ən əsaslı fakt indiyə qədər 63 MIT yetirməsinin Nobel Mükafatı qazanmasıdır.
Kompüter Elmlərinin tədrisi sahəsində isə bu ali məktəbin göstəriciləri həqiqətən də göz qamaşdırır. MIT-in Elektrik Mühəndisliyi və Kompüter Elmləri Departamenti bakalavriat səviyyəsində dünya üzrə ən nümunəvi tədris verir. Bundan başqa institutun nəzdində kompüter elmləri ilə məşğul olan bir çox elmi-araşdırma mərkəzləri və müasir laboratoriyalar fəaliyyət göstərir. Bunlardan Kompüter Elmləri və Süni İntellekt Laboratoriyası (CSAIL) xüsusilə seçilir. Dünyaca məşhur olan CSAIL süni intellekt, hesablamalı biologiya, robototexnika və s. problemlərlə məşğul olur.
MIT-in Kompüter Elmlərindən məzun olanlar dünyanın aparıcı İT şirkətlərindən yüksək maaşlı təkliflər alır. Bu məzunlar içərisində öz biznesini quranlar da az deyil. Onlardan IRobot korporasiyasının qurucusu Colin Angeli və Hewlett Packard şirkətinin həmtəsisçisi William Reddington Hewletti xüsusilə qeyd etmək olar.
Stanford University
Stanford Universiteti artıq uzun müddətdir ki, dünyada yüksək təhsil göstəricilərinə malik təhsil ocaqlarından biri kimi tanınır. İndiyə qədər universitetin yetirmələrindən 49-u Nobel Mükafatına, 27-si xüsusi MacArthur təqaüdünə və 20 nəfəri də ABŞ-ın Milli Elm Medalına layiq görülüb.
50 illik tarixi olan Kompüter Elmləri Departamenti Silikon Vadisinin qurulmasında yaxından iştirak etmişdir. Məhz bu departamentin məzunları dünyanın rəqəmsal nəhəngləri olan Google, Yahoo, Taiwan Semiconductor və Electronic Arts kimi şirkətləri təsis etmişlər.
Stanford Universitetinin Kompüter Elmləri Departamenti keçmiş ənənələrin qorunub inkişaf etdirilməsi və movcud nailiyyətlərin davamlı olması üçün strateji plan işləyib hazırlamışdır. Bu plana əsasən bir çox proqramların online tədrisi nəzərdə tutulmuşdur.
Carnegie Mellon University
Şotland əsilli amerikalı sənayeçi və xeyriyyəçi Endrü Karneginin təsis etdiyi Carnegie Mellon Universiteti (CMU) artıq bir əsrdən çoxdur ki, fəaliyyət göstərir. Universitetin fəlsəfəsini Karneginin biznesdə rəhbər tutduğu və ona inanılmaz uğurlar qazandıran praqmatik prinsipləri təşkil edir.
Carnegie Mellon Universiteti quruluşundan bəri innovativ və kreativ həllər ortaya qoymaqla elmi-tədqiqat institutları arasında öncül mövqedə yerləşmişdir. Bu mənada ən böyük uğur kimi universitetin Kompüter Elmləri Məktəbinin Mars roverlərində istifadə olunan robot qurğuları və onların proqram təminatının hazırlanmasındakı əməyini qeyd etmək olar. Bundan başqa CMU avtomobil qəzalarını önləyən ağıllı sistemlər və yaşlı insanlara ev şəraitində yardımçı olan innovativ qurğular işləyib hazırlamışdır.
Carnegie Mellon Universiteti Kompüter Elmlərinin ümumi istiqamətlərindən başqa öz tələbələrinə Hesablamalı Biologiya, İnsan və Kompüter İnteraksiyası, Dil Texnologiyaları, Maşın Öyrənməsi, Robototexnika kimi sahələrin tədrisini də təklif edir.
University of California – Berkeley
University of California – Berkeley dünyada ƏN YAXŞI dövlət universiteti sayılır. Kaliforniya Universiteti müxtəlif sahələrdə bir sıra elmi ixtiralara (2500 patent) imza atmışdır. Bunlardan atom bombasının hazırlanması və 5 kimyəvi elementin kəşfini misal göstərmək olar. Dünyanın aparıcı elmi-tədqiqat mərkəzi hesab olunan bu universitetin ciddi elmi bazası, yüksək səviyyəli texniki təchizatı və elmi məsələlərə çox orijinal yanaşması vardır.
Kaliforniya Universitetinin İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları (İKT) sahəsindəki nailiyyətləri də göz qamaşdırır. Məhz bu universitetin divarları arasında elektron lampalı kompüter, kompüter mausu, PowerPoint, elektron poçt, Unix əməliyyat sistemi ərsəyə gətirilmişdir. Universitetin 9 yetirməsi Türinq mükafatına layiq görülmüşdür.
Bu gün University of California – Berkeley Kompüter Elmlərinin müxtəlif istiqamətləri üzrə yüksək səviyyəli tədris proqramları təklif edir.
Harvard University
1636-cı ildə təsis edilmiş Harvard Universiteti bu gün dünyanın ən prestijli ali təhsil ocaqlarından biri sayılır. Təhsilin keyfiyəti və universitetdə aparılan elmi tədqiqatların miqyasına görə Harvard Universiteti dünya reytinqlərində hər zaman ön sıralarda durur. Təsadüfi deyil ki, Harvard Universitetinin kitabxanası dünyada ən böyük universitet kitabxanası (20 milyon tom) sayılır. Universitetin hesabına qazanılan Nobel mükafatlarının sayı isə çoxdan 160-ı ötüb. Harvard Universiteti həm də onunla fəxr edə bilər ki, məzunları arasında yüzlərlə dövlət xadimi (onlardan sadəcə 23-ü prezident) və biznes dünyasında böyük uğurlar qazanmış çox sayda milyarder və milyonçular var.
Universitetin Kompüter Elmləri Departamenti John A. Paulson adına Mühəndislik və Tətbiqi Elmlər Məktəbinin nəzdində fəaliyyət göstərir. Burada Süni İntellekt, Proqramlaşdırma Dilləri və Hesablamalı Linqvistika kimi sahələrdə yüksək səviyyəli təhsil verilir. Tələbələrin elmi araşdırma aparmaları üçün bir sıra tədqiqat institutları fəaliyyət göstərir.
Son olaraq Harvard Universiteti ilə bağlı maraqlı bir statistikanı da qeyd etmək yerinə düşər. Belə ki, burda təhsil alan tələbələrin 60%-i daha universiteti bitirmədən öz ixtisasları üzrə iş tapa bilirlər.
University of Cambridge
Dünyanın ən qədim (1209) universitetlərindən biri olan Cambridge Universiteti öz reputasiyası ilə akademik institutlar arasında xüsusi bir yer tutur. Universitetin məzunları arasında dünyaca məşhur alim, dövlət xadimi, yazıçı və müxtəlif sahələrdə öz sözünü demiş peşəkarlar var. University of Cambridge özündə müxtəlif institutları birləşdirən 31 yarı-avtonom kollec və 150-dən çox departament, fakültə və digər institutlardan təşkil olunmuş 6 məktəbdən ibarətdir.
Cambridge Universitetinin Kompüter Elmləri və Texnologiya Departamenti 1937-ci ildə təsis edilmişdir. Burada tələbələrin yüksək təhsil alması və tədqiqat aparmaları üçün hər cür şərait vardır. Departament həmçinin hər həftə İnformasiya Texnologiyalarının ən aktual mövzuları ətrafında müxtəlif seminarlar da təşkil edir.
Bu gün University of Cambridge Kompüter Elmlərinin müxtəlif istiqamətləri üzrə bakalavriat, magistratura və doktorantura səviyəsində yüksək keyfiyətli təhsil təklif edir.
PrincetonUniversity
Özəl universitetlər arasında ən qədimlərdən sayılan Princeton Universiteti 1746-cı ildə təsis edilmişdir. Elmi-tədqiqat işlərinə çox önəm verməsilə tanınan bu universitet abituriyent seçimində də xüsusi həssaslıq göstərir. Universitetin ərazisində 75 elmi-tədqiqat institutu, 2 böyük milli laboratoriya və 10 kitabxana fəaliyyət göstərir. Bir çox dünya şöhrətli alim, biznesmen və dövlət xadimlərinin məzun olduğu Princeton Universiteti məzunların işlə təmin olunması üzrə dünya reytinqində ilk sıralarda yer alır.
Princeton Universitetinin Kompüter Elmləri Departamentinin bu sahədə öncüllərdən olmağa başlaması Alan Turing, Alonzo Church və John von Neumann kimi dahilərin öz fəaliyyət və tədqiqatlarını burada həyata keçirmələri ilə bağlıdır.
Öz ənənələrinə sadiq qalan departament bu gün də tələbələrə yüksək səviyyəli təhsil və təcübə imkanları təqdim edir. Burada tələbələr Kompüter Arxitekturası, Sistem və Şəbəkə Texnologiyaları, Proqramlaşdırma Dilləri, Hesablamalı Biologiya, Maşın Öyrənməsi və s. istiqamətlər üzrə keyfiyyətli təhsil ala bilərlər.
University of Oxford
1096-cı ildə təsis edilən Oxford Universiteti dünyanın ən qədim universitetlərindən biri sayılır. Köklü ənənələri, yüksək təhsil standartları bu gün də Oxford Universitetini dünyanın ən prestijli universitetləri arasında ön sıralarda qərarlaşdırır. Universitetin məzunları arasında bir çox dünya şöhrətli alim, siyasətçi və həyatda uğur qazanmış müxtəlif peşə sahibləri var.
Oxford Universitetinin Kompüter Elmləri Departamenti 1957-ci ildə təsis edilmişdir. Departamentdə yüksək dünya standartlarında təhsil almaq və tədqiqat işləri ilə məşğul olmaq mümkündür. Burada tələbələr Hesablamalı Biologiya, Kuantum Hesablaması, Hesablamalı Linqvistika, İnformasiya Sistemləri, Proqram Mühəndisliyi və s. kimi istiqamətlərdə dərin biliklərə və təcrübi bacarıqlara yiyələnə bilərlər.
Bu gün University of Oxford həm bakalavriat və magistratura, həm də doktorantura səviyəsində yüksək keyfiyətli təhsil təklif edir.
University of Toronto
Əsası 1827-ci ildə qoyulan Toronto Universiteti bu gün dünyanın ən nüfuzlu universitetlərindən biri sayılır. Tədrisdə innovativ həllərə üstünlük verən bu tədris ocağı ümumilikdə 12 müxtəlif profilli kollecdən ibarətdir. Universitetin 44 kitabxanası və 10 tədris hospitalı vardır. Toronto Universiteti elmi araşdırmalara xüsusi əhəmiyyət verməsi ilə də məşhurdur. Məhz burada insulin və elektron miskroskop ixtira edilmiş və həmçinin dərin öyrənmə, neyron şəbəkələr, multi-touch (çoxlu toxunma) texnologiyasının əsası qoyulmuşdur.
Toronto Universitetinin Kompüter Elmləri Departamenti 1947-ci ildə təsis edilmişdir. Burada tələbələrin İKT-nin müxtəlif istiqamətləri üzrə yüksək təhsil alması və tədqiqat aparmaları üçün hər cür şərait vardır. Departament həmçinin tələbə və məzunlarına geniş iş imkanları da təqdim edir.
University of Toronto’nun qapıları İKT ixtisaslarına yiyələnmək istəyənlərə hər zaman açıqdır. Bakalavriat və magistratura ilə yanaşı universitetin doktorantura proqramları da mövcuddur.
ETH Zürich
ETH Zürich dünyanın aparıcı texniki ali məktəblərindən biri sayılır. 1855-ci ildə təsis edilən təhsil ocağının ilk gündən qarşısına qoyduğu məqsədlər dəyişməz olaraq qalır: ən yaxşı təhsil, təcrübə və tədqiqatlar, məzunların yüksək peşəkarlığı. İndiyə qədər 21 yetirməsinin Nobel Mükafatı qazanması da bu ali məktəbin yüksək akademik ənənələrindən xəbər verir.
Ali məktəbin Kompüter Elmləri Departamenti 1981-ci ildə riyaziyyat, mühəndislik və təbiət elmlərinin kəsişməsində ərsəyə gətirilir. Lakin bundan xeyli əvvəl hələ 1950-ci ildə Prof. Eduard Stiefel’in rəhbərliyi altında Tətbiqi Riyaziyyat İnstitutu təsis edilir. Məhz burada Avropa universitetləri arasında ilk dəfə olaraq proqramlaşdırılabilən Z4 kompüteri quraşdırılır. Bu həmən kompüter idi ki, onu İkinci Dünya Müharibəsi illərində alman mühəndis Konrad Zuse ixtira etmişdi. Bundan başqa ALGOL və Pascal proqramlaşdırma dilləri də ETH Zürich’in divarları arasında meydana gəlmişdi.
Bu gün ETH Zürich İKT-nin müxtəlif istiqamətləri üzrə həm bakalavriat və magistratura, həm də doktorantura səviyəsində yüksək keyfiyətli təhsil təklif edir.
Proqramlaşdırmanın müxtəlif sahələri vardır. Bunlardan biri də web-layihələrin işlənməsi üçün nəzərdə tutulan web proqramlaşdırmadır. Hər gün daxil olduğumuz müxtəlif web-saytlar web proqramçılar tərəfindən işlənib hazırlanır.
WebsiteHostingRating.com saytının 1 Yanvar 2020-ci il tarixinə olan məlumatına görə dünyada 1,744,517,326 web-sayt vardır. Və bu say günbəgün deyil saatbasaat artır. Təbii ki, web-saytlara qoyulan tələblər də yüksəlir. Əgər əvvəllər istifadəçilərin ehtiyacını bəsit statik saytlar qarşılayırdısa, indi onların yerini daha mürəkkəb dinamik saytlar tutur.
Statik və dinamik saytlar
Statik saytlar dəyişməyən səhifələrdən ibarətdir. İstifadəçilər öz brauzerlərindən belə saytları tələb etdikdə server hazır HTML-sənəd təqdim edir. Adətən belə saytlar hansısa şəxsin və ya məhsulun tanıtımı, texniki dokumentasiyanın təqdimatı üçün tərtib olunurlar. Günümüzdə az da olsa statik saytlara rast gəlmək mümkündür.
Dinamik saytlar isə dəyişən səhifələrdən ibarətdir. Belə səhifələr serverdə hazır şəkildə saxlanmırlar, istifadəçilərin sorğu və tələblərinə uyğun olaraq hər dəfə yenidən tərtib olunurlar. Daha funksional olan dinamik saytlara nümunə kimi internet-mağazalar, elan saytları, forumlar, istifadəçi kontentinə əsaslanan saytları göstərə bilərik.
İstifadə olunan texnologiyalar
Web proqramlaşdırma skriptlər adlandırılan xüsusi proqram vasitələrinin hazırlanması ilə həyata keçirilir. Bu proqram vasitələri server və kliyent olmaq üzərə iki əsas növə ayrılır. Server skriptləri server tərəfində, yəni saytın yerləşdiyi kompüterdə icra olunur. Bu skriptlərin icrası sayt istifadəçinin kompüterinə yüklənmədən öncə baş verir. Kliyent skriptləri isə sayt yükləndikdən sonra istifadəçinin kompüterində icra olunur. Dinamik saytlarda həm kliyent, həm də server skriptlərindən istifadə olunur.
Skriptlərin hazırlanması üçün istifadə olunan proqramlaşdırma dilləri də skriptlərin növündən asılı olaraq dəyişir. Bəzi proqramlaşdırma dilləri server skriptləri, bəziləri də kliyent skriptlərinin hazırlanması üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Kliyent dilləri kimi JavaScript, VBScript, SilverLight, Flash və s. kimi dillər istifadə olunur. Bunlara əlavə olaraq JavaScript dilinin freymvork, kitabxana və genişləmələrini (AngularJS, JQuery, jQuery Mobile, Node.js, Bootstrap, TypeScript, AJAX) də göstərmək olar. Server dilləri olaraq da PHP, Perl, Python, Ruby, ASP.NET, Java, Groovy, və JavaScript dilləri istifadə olunur. Server dilləriylə çalışarkən əsas məqamlardan biri də VBİS (Verilənlər Bazasının İdarəetmə Sistemi) ilə bilavasitə qarşılıqlı əlaqənin təmin edilməsidir. Web-layihələrdə ən çox istifadə olunan VBİS-lər kimi MySQL, PostgreSQL, Oracle, SQLite və Microsoft SQL Server‘i qeyd etmək olar.
Web-Proqramçılar
Sadə dildə desək web-proqramçı web proqramlaşdırma sahəsində fəaliyyət göstərən mütəxəssisdir. Onun əsas vəzifəsi keyfiyyətli və funksional saytlar hazırlamaqdan ibarətdir. Web-proqramçı həmçinin verilənlərin saxlanması və saytların təhlükəsizliyindən də məsuliyyət daşıyır.
Web-proqramçılar üç tipə bölünürlər:
Front-End Developerlər web-layihələrin istifadəçi tərəfinin işlənməsi ilə məşğul olurlar. Onların işi web-dizaynerlərdən dizayn həllərinin təhvil alınmasıyla başlayır. Front-endçilərin vəzifəsinə saytın maketinin qurulması, interfeys elementlərinin hazırlanması kimi öhdəliklər daxildir.
Back-End Developerlər web-layihələrin server tərəfinin işlənməsi ilə məşğul olurlar. Onların vəzifəsinə saytın ümumi iş prinsipi və məntiqinin işlənib hazırlanması, front-end developerlərin yazdıqları kodun server tərəflə inteqrasiyası, kontentin idarə olunması, saytın təhlükəsizliyin təmin edilməsi kimi öhdəliklər daxildir. Back-endçilər həmçinin front-end və mobil tətbiq developerləri tərəfindən istifadə olunan web xidmətlər və API’lərin hazırlanması ilə də məşğul olurlar.
Full-Stack Developerlər isə həm front-endçilərin, həm də back-endçilərin gördükləri işi yerinə yetirəbilən web-proqramçılardır.
Son olaraq qeyd etmək lazımdır ki, web proqramlaşdırma daim inkişaf edən sahədir. Və burada rəqabət də olduqca güclüdür. Tələb olunan web-proqramçı olmaq üçün texnoloji yenilikləri izləməli, bilik və bacarıqlarınızı sistemli olaraq yeniləməlisiniz.
Bu gün ən prestijli və ən çox qazandıran ixtisaslardan biri, bəlkə də birincisi proqramlaşdırmadır. Bu faktdan xəbərdar olan bir çox insan həvəsə gəlib proqramçı olmaq istəyir. Əlbəttə ki, hər bir işə başlamaq üçün həvəs yaxşı motivatordur, lakin uğur qazanmaq və müvəffəq olmaq üçün kifayət deyil.
Bu günkü məqaləmizdə biz məsələyə daha konseptual yanaşacaq və proqramçı olmaq istəyənlərə dəyərli tövsiyələr verəcəyik.
Nə və niyə
Proqramçı olmaq arzusuna düşənlərin ilk işi bu iki suala cavab tapmaq olmalıdır. Nə və niyə? Proqramlaşdırma nədir və mən niyə proqramçı olmaq istəyirəm? Sözsüz ki, hər bir insan seçəcəyi ixtisasın mahiyyətini dərk etməlidir. Proqramlaşdırma nədir, onun özünəməxsusluğu nədən ibarətdir, hansı çətinlikləri vardır? Bu suallara cavab tapmaq üçün ilk öncə özünüz araşdırmalı və daha sonra peşəkar proqramçılarla görüşməlisiniz. Yalnız bundan sonra özünüzə mən niyə proqramçı olmaq istəyirəm sualını verə bilərsiniz. Bax bu zaman vicdanınız qarşısında tam səmimi olmalısınız. Əgər cavabınız çoxlu pul qazanmaqdırsa, siz ən yaxşısı tacir olmağı seçin. Çünki proqramlaşdırma bir həyat tərzidir, fərqli bir dünyadır. Ona aşiq olmadan bu yolun yolçusu olunmaz. Əgər cavabınız proqramlaşdırma mənim düşüncə və həyat tərzimə uyğundur, mən özümü onda görürəm olsa, bax bu başqa məsələ. Demək ki, Siz proqramçı olmaq üçün doğulmusunuz…
Doğru yol və sağlam cığır
Bəs proqramçı olmaq üçün nə etmək lazımdır? Uzaq və yaxın məqsəd nədir? Nədən və necə başlamalı? Hansı proqramlaşdırma dilini öyrənməli, hansı kitabları oxumalı, hansı kurslara getməli? Növbəti mərhələdə bu suallara cavab tapmalısınız.
Proqramçı olmağa qərar verəndən sonra sizə bir neçə yol görünəcək. Siz doğru yolu seçməlisiniz. Məqsədə çatmaq üçün çox yollar vardır, amma bu şəxsdən şəxsə dəyişir. Hansı yolun Sizin üçün doğru olduğuna isə yalnız özünüz qərar verə bilərsiniz. Bunun üçün hansı sahədə proqramlaşdıracağınızı özünüz üçün müəyyənləşdirin. Sahələr çox müxtəlifdir: tətbiqi, sistem, mobil, web, oyun və s. Seçəcəyiniz sahə sizin yolunuzu müəyyənləşdirəcək, bu da öz növbəsində uzaq məqsədinizin nə olduğunu aydınlaşdıracaq.
Doğru yolu təsbit etdikdən sonra sizi o yola götürən sağlam bir cığırı tapmaq lazımdır. Başqa sözlə desək yaxın məqsədləri müəyyən etməlisiniz. Yaxın məqsədlər isə proqramlaşdırma məntiqinə və alqoritm anlayışına sahib olmaqdır. Bunun üçün ən sadə proqramlaşdırma dilindən başlamaq məsləhətdir. Bu Python ola bilər.
Kitab seçimi
Kitab seçimi çox önəmlidir. Elə bir kitabı seçməlisiniz ki, Sizi yarıyolda qoymasın. Sizin ilk proqramlaşdırma kitabınızın dili çox sadə və özü də əyləncəli olmalıdır. Mütləq özü öyrənənlər və yeni başlayanlar üçün nəzərdə tutulan kitablardan istifadə edin.
Özüm öyrənim yoxsa kursa gedim
Asan olmasa da özünüzün öyrənməyiniz mümkündür. Bunun üçün Sizə iradə, nizam-intizam və səbr lazımdır. Əlbəttə kursa getməklə təkbaşına öyrəndiklərinizi daha qısa zamanda öyrənə bilərsiniz. Kursa getməyə imkanınız yoxdursa, yenə də üzülməyin. Çox yaxşı onlayn kurslar da mövcuddur, həm də pulsuz.
Təcrübə, təcrübə, təcrübə
Proqramlaşdırmanı yaxşı öyrənmək üçün bu işin nəzəriyyəsini, fundamental əsaslarını və konsepsiyasını çox yaxşı bilməlisiniz. Proqramlaşdırmanı yaxşı bacarmaq üçün isə bol-bol praktika lazımdır. Neçə ki, yaxşı piano çalmaq üçün çoxlu piano çalmaq lazımdır. Eləcə də yaxşı proqram yazmaq üçün çoxlu proqram yazmaq lazımdır. Uzun sözün qısası daima proqramlaşdırma məntiqinizi inkişaf etdirməli və alqoritm tərtib etmək bacarığınızı təkmilləşdirməlisiniz. Bunun üçün müxtəlif çətinlik dərəcəli məsələləri həll edin, fərqli və optimal həll yollarını axtarın, eksperimentlər etməkdən çəkinməyin. Əlavə olaraq müxtəlif proqramlaşdırma yarışlarında iştirak edin. Bütün bunlar həm sizin təcrübənizi, həm də özünüzə inamınızı artıracaq.
Əlavə resurslar
Bir tərəfdən proqramlaşdırın, digər tərəfdən də öyrənməyə davam edin. Forumlara üzv olun, bloqları izləyin, video-dərslərə baxın. Bir sözlə daim araşdırın və əlavə resurslardan hər zaman istifadə edin. Bu şəkildə biliklərinizi daha da zənginləşdirmiş olacaqsınız.
Bir mürşidiniz olsun
Həyatda tanıdığınız (real və ya virtual) ən azı bir peşəkar proqramçı olsun. Rahat sual verə bildiyiniz, məsləhətini aldığınız, sizə yol göstərən bir proqramçı. Amma siz onu hər sıradan suallarınızla bezdirməyin. Əvvəlcə özünüz araşdırın, sualınıza cavab tapa bilməsəniz bir də araşdırın. Araşdırmanız nəticəsiz qalsa, bir daha araşdırın. Yalnız 3-cü uğursuz cəhddən sonra mürşidinizdən soruşun.
Bildiklərinizi paylaşın
Biliklər paylaşdıqca artar. Bu qızıl qaydanı unutmayın. Siz də öz bildiklərinizi bu yolun yolçuları ilə bölüşün. İnanın bunun sizə də faydası olacaq. Bilikləriniz həm yenilənəcək, həm də canlı qalacaq.
Günün nəbzini tutun
Proqramlaşdırma ilə bağlı hər şeyi izləyin, dəyişiklik və yeniliklərdən xəbərdar olun. Unutmayın ki, proqramlaşdırma dilləri də gün keçdikcə inkişaf edir, daha da zənginləşir.
Layihələr
Nəzəri biliklər və müəyyən dərəcədə praktiki vərdişlər əldə etdikdən sonra layihələrə başlaya bilərsiniz. İlkin olaraq kiçik layihələrdən başlamağınız məsləhətdir. Unutmayın məsələ layihənin kiçikliyində böyüklüyündə deyil. Əsas odur ki, başladığınız işi yarımçıq qoymayasınız. Hətta ən kiçik layihəni belə inkişaf etdirərək kifayət qədər ciddi proqram məhsulu halına gətirmək mümkündür. Burada əsas prosesin özüdür. Layihə boyunca qarşılaşdığınız problemləri anlamaq, onların həll yollarını tapmaq, bu həllərdən optimal olanını seçmək, addım-addım layihənin qarşınızda şəkillənməsi, onun təkmilləşdirilməsi… Bütün bunlar sizə tərifolunmaz həyəcan verəcək, zövq yaşadacaq.
Startuplar
Artıq bir neçə müstəqil layihəniz olduqdan sonra startup komandalarına da qoşula bilərsiniz. Bu həm sizə təcrübə qazandıracaq, həm komanda ruhu aşılayacaq, həm də əgər bəxtiniz gətirsə pul qazandıracaq.
Təcrübə proqramları
Müəyyən səviyyəyə gəldikdən sonra hökmən şirkətlərin elan etdiyi pullu və ya pulsuz təcrübə proqramlarına qoşulun. Gələcək karyeranız adına bu çox uğurlu bir başlanğıc ola bilər. Bu zaman həm real təcrübə qazanar, həm də CV-nizə fəxrlə bir referans əlavə etmiş olarsınız. Hətta bəxtiniz gətirsə, təcrübə keçdiyiniz şirkət sizə real iş təklifi də edə bilər.
Beynəlxalq sertifikatlar
Əsas bilik və bacarıqlardır, sertifikat o qədər də vacib deyil. Bu fikir əsasən doğrudur. Amma bilik və bacarıqları əldə etdikdən sonra bir də beynəlxalq sertifikatlar əldə etmək sizin peşəkarlığınızın real göstəricisi ola bilər. Şirkətlərə iş müraciətlərində, eləcə də müqavilə şərtlərində bu sertifikatların təsiri çox böyükdür. Digər tərəfdən sertifikat imtahanlarına hazırlaşarkən biliklərinizi sistemləşdirmiş olacaqsınız.
İşə düzəlmə
Proqramlaşdırma peşəkar fəaliyətdir. Proqramçı olmaq arzusu ilə çıxdığınız bu yolun bir mənzili, məntiqi nəticəsi olmalıdır. Bu da təbii ki, işə düzəlməkdir. Uğurlu karyera qurmaq üçün bura qədər verdiyimiz məsləhətlərə hərfiyyən əməl etməlisiniz. Yalnız bu təqdirdə iş müsahibələrində özünəinamınız güclü olacaq. Öz imkanlarınızı layiqincə qiymətləndirin və iş təkliflərinə praqmatik yanaşın. Sizə uğurlar!
Python 